Mahmut Hamsici
Türkiye ile Suriye içinde, alakaların olağanlaşmasına yönelik bir müddetç yürütüldüğü tezleri son senelerda sık sık kamuoyunun gündeme geliyor.
Geçtiğimiz hafta yaşanan gelişmeler ise ‘sürece’ dair tartışmaları derinleştirdi.
Reuters haber ajansı yayımladığı bir haberinde, Ulusal İstihbarat Teşkilatı Lideri Hakan Fidan ve Suriyeli mevkidaşı Ali Memlük’ün son devirde Şam’da görüşmeler yaptığını bildirdi.
Türkiye’de habere resmi kaynaklardan bir yalanlama gelmedi.
Hürriyet gazetesi ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkant tepesinde yaptığı bir konuşmada, “Keşke Esed Özbekistan’a gelseydi, görüşürdüm” söylemiş olduğini yazdı.
Bu gelişmeleri BBC Türkçe’ye yorumlayan, Türkiye’nin diplomatik bağlantılar kesilmedilk evvelki son Şam Büyükelçisi olan Ömer Önhon, sürecin makul bir olgunluğa eriştiğinin görüldüğünü belirtiyor.
“Büyükelçinin Gözünden Suriye” isimli bir kitabı da bulunan Önhon, artık beklenenin görüşmelerin siyasi tabana taşınması olduğunu söylüyor.
Süreç ne durumda?
Önhon, Reuters’ın haberine yalanlama gelmemesi niçiniyle bu haberin yanlışsız olarak kabul edilebileceği kanısında.
Buradan hareketle Önhon, ortadaki sürecin muhakkak bir olgunluğa eriştiği yorumunu yapıyor:
“Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ağustos ayında Soçi’den dönerken yaptığı açıklamalar ve gerisinden da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun açıklamaları, Suriye ile Türkiye içinde bir müddetç başlatıldığını açıkça ortaya koyuyordu. Mevzu, kamuoyunun gündemine o biçimde getirildi. Cumhurbaşkanı o açıklamayı yaptığına nazaran görüşmeler daha bu biçimdedan aşikâr bir olgunluğa erişmişti. daha sonra iktidar mevzuyu gündeme getirdikten daha sonra baktı ki fazlaca reaksiyon de olmadı.
“Süreç muhakkak bir olgunluğa erişmiş olmalı ki istihbarat liderleri seviyesinde, üstelik de Şam’da görüşüldüğü belirtildi. Bir de bizim istihbarat liderimizin Türkiye’deki pozisyonunu göz önünde bulundurduğunuz vakit bunun ehemmiyetini çok güzel anlamak mümkün.”
Önhon, “Ortada önemli bir müddetç var ancak kolay bir müddetç mi? O denli bulunmasına imkan yok zira ortada o kadar önemli problemler var ki. Bunlar kolay kolay çözülebilecek problemler değil. ötürüsıyla çok engebeli bir yolda ilerliyor ancak süreç devam ediyor” diyor.
Normalleşmenin önündeki pürüzler neler?
Peki Önhon’a bakılırsa olağanlaşmanın önündeki en büyük pürüzler neler?
Önhon, ortada hayli sorun olduğunu belirtmekle birlikte bunların en mühimlerini dört başlıkta topluyor:
“Birincisi, Türkiye’nin muhalefete verdiği dayanak. Muhalif örgütlerin siyasi olarak faaliyet gösterdikleri yer, Türkiye. Bunlar ne olacak?
“İkincisi, güvenliğimiz niçiniyle Suriye toprakları içerisinde askerlerimiz bulunuyor. Yabancı bir ülkenin topraklarında konuşlu bu askerlerimiz ne olacak? Suriye’nin bu hususta olağan önemli itirazları var.
“Üçüncüsü YPG sıkıntısı var. Bunlar önümüzdeki periyotta ne olacak?
“Türkiye’deki sığınmacıların geri dönmesi gündemin esas hususlarından biri. İç siyasetteki temel gündem unsurlarından biri. Ancak geri dönüşler o kadar kolay bir iş değil. Bu beşerler on bir yıldır memleketlerinden uzakta. Bunlar ne olacak?”
Konuların zorluğuna karşın bir yerden başlanması gerektiğini belirten Önhon, o başlangıcın yapıldığı kanısında.
“Suriye ile olağanlaşma öbür süreçlerden farklı”
Ankara’nın, son periyotta, içinde sorun bulunan kimi ülkelerle münasebetleri olağanlaştırmaya çalıştığı görülüyor.
“Biroldukça ülkeyle alakalar bozuldu, bugün iktidar, bunun sürdürülebilir bir yol olmadığını idrak etmiş olmalı ki aramızın bozuk olduğu ülkelerde orta düzeltme ataklarını başlattı. Evvel Mısır, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ile atılımlar başlatıldı” diyen Önkol, Suriye ile ilgilerin düzeltilmesinin ise fazlaca daha özel yanları olacağı kanısında:
“Suriye ile alakaların Türkiye’yi direkt etkileyen iki boyutu var. Bunlardan bir tanesi güvenlik sorunu. Yani YPG, PKK vs. İkincisi de sığınmacılar problemi. Bizim ne Mısır’la, ne İsrail’le, ne Birleşik Arap Emirlikleri ile bu biçimde problemlerimiz var. Suriye’yle olan bu güvenlik ve sığınmacılar sorunları, insanların oy verme yönelimleri üzerinde tesirli olabilecek mevzular. ötürüsıyla bu kadar kritik bir seçim öncesinde güvenlik ve sığınmacılar konusunda bir şey yapabilmek yahut bir şey yapabilecek üzere görünmek hükümet açısından epeyce değerli.”
Atılması gereken adımlar neler?
Önhon, önümüzdeki devirde olağanlaşma yolunda sürecin derinleşmesi için iki tarafın da karşılıklı olarak atması gereken adımlar olduğunu söylüyor.
Eski büyükelçi birtakım örnekler veriyor:
“İki tarafın atması gereken adımlar birbirine bağlı. örneğin Suriyeliler “Türk askeri topraklarımızdan çekilmeli” diyorlar. aslına bakarsanız bizim taraf bunu açık açık söylemiş oldu, bizim orada kalıcı olma üzere bir niyetimiz yok. Bizim askerlerimiz şu anda oradaki güvenlik boşluğundan doğan tehditlere karşı Suriye’de bulunuyorlar. Bu güvenlik boşluğu doldurulduğu ve tehditler ortadan kalktığı vakit çekileceğiz diyorlar. Türkiye oradan olağan ki çekilecektir lakin şayet bizim boşalttığımız yerler bir daha ya YPG ya IŞİD tarafınca doldurulup bizim topraklarımıza tehdit teşkil edecekse bu biçimde bir adımı atmak için erken demek değil midir?
“Öbür taraftan sığınmacılar konusu… Biz sığınmacıların artık ülkelerine geri dönmeleri gerektiğini düşünüyoruz. Savaş bitmiş oldu, kalıcı barış ve istikrar da sağlanması için çabalanıyor ancak geri dönmeleri için oradaki koşulların uygun olması lazım. Burada da doğal Türkiye’nin beklentisi Esad’ın o kaideleri oluşturması ve dönecek olan sığınmacıların bu biçimde bir tehdit, bir tehlike görmeden oraya gidebilmeleri. Yoksa tehlike görürlerse esasen gitmezler. Bir de gidip de tehlike görürlerse çabucak geri dönerler.”
Süreç nereye evrilir?
Önhon, sürecin nereye evrilebileceğiyle ilgili bundan daha sonra beklenenin görüşmelerin siyasi yere taşınması olacağı görüşünde:
“Bu işler daima etap basamak masraf. İstihbarat liderleri muhtemelen daha çok güvenlik alanında neler yapılabileceği konusunu görüşüyorlardır. Bir de görüşmelerin siyasi yere taşınmasını ele alıyorlardır. Siyasi yer nedir? Siyasi yerde, üst seviye devlet vazifelilerinin; dışişleri bakan yardımcıları olabilir, dışişleri bakanlarının kendileri olabilir, bir ortaya gelip konuşması beklenir.
“örneğin Çavuşoğlu bundan bir sene kadar evvelce ne dedi? Belgrad’da koridorda Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad’la tesadüfen karşılaştığını söylemiş oldu. Tahminen son Birleşmiş Milletler toplantılarında da birbirlerine tesadüf ederler olmaz mı? Şayet orası şayet olmazsa, daha sonrasındaki birinci milletlerarası ortamda, onun marjında tahminen bir ortaya gelebilirler. Bunlar belirli olmaz. Bunlar, olayların, ortalarında yapılan görüşmelerin hangi seviyeye geldiği ile siyaseten ne kadar kabul edilebilir olduğuyla irtibatlı şeyler.”
Türkiye ile Suriye içinde, alakaların olağanlaşmasına yönelik bir müddetç yürütüldüğü tezleri son senelerda sık sık kamuoyunun gündeme geliyor.
Geçtiğimiz hafta yaşanan gelişmeler ise ‘sürece’ dair tartışmaları derinleştirdi.
Reuters haber ajansı yayımladığı bir haberinde, Ulusal İstihbarat Teşkilatı Lideri Hakan Fidan ve Suriyeli mevkidaşı Ali Memlük’ün son devirde Şam’da görüşmeler yaptığını bildirdi.
Türkiye’de habere resmi kaynaklardan bir yalanlama gelmedi.
Hürriyet gazetesi ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkant tepesinde yaptığı bir konuşmada, “Keşke Esed Özbekistan’a gelseydi, görüşürdüm” söylemiş olduğini yazdı.
Bu gelişmeleri BBC Türkçe’ye yorumlayan, Türkiye’nin diplomatik bağlantılar kesilmedilk evvelki son Şam Büyükelçisi olan Ömer Önhon, sürecin makul bir olgunluğa eriştiğinin görüldüğünü belirtiyor.
“Büyükelçinin Gözünden Suriye” isimli bir kitabı da bulunan Önhon, artık beklenenin görüşmelerin siyasi tabana taşınması olduğunu söylüyor.
Süreç ne durumda?
Önhon, Reuters’ın haberine yalanlama gelmemesi niçiniyle bu haberin yanlışsız olarak kabul edilebileceği kanısında.
Buradan hareketle Önhon, ortadaki sürecin muhakkak bir olgunluğa eriştiği yorumunu yapıyor:
“Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ağustos ayında Soçi’den dönerken yaptığı açıklamalar ve gerisinden da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun açıklamaları, Suriye ile Türkiye içinde bir müddetç başlatıldığını açıkça ortaya koyuyordu. Mevzu, kamuoyunun gündemine o biçimde getirildi. Cumhurbaşkanı o açıklamayı yaptığına nazaran görüşmeler daha bu biçimdedan aşikâr bir olgunluğa erişmişti. daha sonra iktidar mevzuyu gündeme getirdikten daha sonra baktı ki fazlaca reaksiyon de olmadı.
“Süreç muhakkak bir olgunluğa erişmiş olmalı ki istihbarat liderleri seviyesinde, üstelik de Şam’da görüşüldüğü belirtildi. Bir de bizim istihbarat liderimizin Türkiye’deki pozisyonunu göz önünde bulundurduğunuz vakit bunun ehemmiyetini çok güzel anlamak mümkün.”
Önhon, “Ortada önemli bir müddetç var ancak kolay bir müddetç mi? O denli bulunmasına imkan yok zira ortada o kadar önemli problemler var ki. Bunlar kolay kolay çözülebilecek problemler değil. ötürüsıyla çok engebeli bir yolda ilerliyor ancak süreç devam ediyor” diyor.
Normalleşmenin önündeki pürüzler neler?
Peki Önhon’a bakılırsa olağanlaşmanın önündeki en büyük pürüzler neler?
Önhon, ortada hayli sorun olduğunu belirtmekle birlikte bunların en mühimlerini dört başlıkta topluyor:
“Birincisi, Türkiye’nin muhalefete verdiği dayanak. Muhalif örgütlerin siyasi olarak faaliyet gösterdikleri yer, Türkiye. Bunlar ne olacak?
“İkincisi, güvenliğimiz niçiniyle Suriye toprakları içerisinde askerlerimiz bulunuyor. Yabancı bir ülkenin topraklarında konuşlu bu askerlerimiz ne olacak? Suriye’nin bu hususta olağan önemli itirazları var.
“Üçüncüsü YPG sıkıntısı var. Bunlar önümüzdeki periyotta ne olacak?
“Türkiye’deki sığınmacıların geri dönmesi gündemin esas hususlarından biri. İç siyasetteki temel gündem unsurlarından biri. Ancak geri dönüşler o kadar kolay bir iş değil. Bu beşerler on bir yıldır memleketlerinden uzakta. Bunlar ne olacak?”
Konuların zorluğuna karşın bir yerden başlanması gerektiğini belirten Önhon, o başlangıcın yapıldığı kanısında.
“Suriye ile olağanlaşma öbür süreçlerden farklı”
Ankara’nın, son periyotta, içinde sorun bulunan kimi ülkelerle münasebetleri olağanlaştırmaya çalıştığı görülüyor.
“Biroldukça ülkeyle alakalar bozuldu, bugün iktidar, bunun sürdürülebilir bir yol olmadığını idrak etmiş olmalı ki aramızın bozuk olduğu ülkelerde orta düzeltme ataklarını başlattı. Evvel Mısır, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ile atılımlar başlatıldı” diyen Önkol, Suriye ile ilgilerin düzeltilmesinin ise fazlaca daha özel yanları olacağı kanısında:
“Suriye ile alakaların Türkiye’yi direkt etkileyen iki boyutu var. Bunlardan bir tanesi güvenlik sorunu. Yani YPG, PKK vs. İkincisi de sığınmacılar problemi. Bizim ne Mısır’la, ne İsrail’le, ne Birleşik Arap Emirlikleri ile bu biçimde problemlerimiz var. Suriye’yle olan bu güvenlik ve sığınmacılar sorunları, insanların oy verme yönelimleri üzerinde tesirli olabilecek mevzular. ötürüsıyla bu kadar kritik bir seçim öncesinde güvenlik ve sığınmacılar konusunda bir şey yapabilmek yahut bir şey yapabilecek üzere görünmek hükümet açısından epeyce değerli.”
Atılması gereken adımlar neler?
Önhon, önümüzdeki devirde olağanlaşma yolunda sürecin derinleşmesi için iki tarafın da karşılıklı olarak atması gereken adımlar olduğunu söylüyor.
Eski büyükelçi birtakım örnekler veriyor:
“İki tarafın atması gereken adımlar birbirine bağlı. örneğin Suriyeliler “Türk askeri topraklarımızdan çekilmeli” diyorlar. aslına bakarsanız bizim taraf bunu açık açık söylemiş oldu, bizim orada kalıcı olma üzere bir niyetimiz yok. Bizim askerlerimiz şu anda oradaki güvenlik boşluğundan doğan tehditlere karşı Suriye’de bulunuyorlar. Bu güvenlik boşluğu doldurulduğu ve tehditler ortadan kalktığı vakit çekileceğiz diyorlar. Türkiye oradan olağan ki çekilecektir lakin şayet bizim boşalttığımız yerler bir daha ya YPG ya IŞİD tarafınca doldurulup bizim topraklarımıza tehdit teşkil edecekse bu biçimde bir adımı atmak için erken demek değil midir?
“Öbür taraftan sığınmacılar konusu… Biz sığınmacıların artık ülkelerine geri dönmeleri gerektiğini düşünüyoruz. Savaş bitmiş oldu, kalıcı barış ve istikrar da sağlanması için çabalanıyor ancak geri dönmeleri için oradaki koşulların uygun olması lazım. Burada da doğal Türkiye’nin beklentisi Esad’ın o kaideleri oluşturması ve dönecek olan sığınmacıların bu biçimde bir tehdit, bir tehlike görmeden oraya gidebilmeleri. Yoksa tehlike görürlerse esasen gitmezler. Bir de gidip de tehlike görürlerse çabucak geri dönerler.”
Süreç nereye evrilir?
Önhon, sürecin nereye evrilebileceğiyle ilgili bundan daha sonra beklenenin görüşmelerin siyasi yere taşınması olacağı görüşünde:
“Bu işler daima etap basamak masraf. İstihbarat liderleri muhtemelen daha çok güvenlik alanında neler yapılabileceği konusunu görüşüyorlardır. Bir de görüşmelerin siyasi yere taşınmasını ele alıyorlardır. Siyasi yer nedir? Siyasi yerde, üst seviye devlet vazifelilerinin; dışişleri bakan yardımcıları olabilir, dışişleri bakanlarının kendileri olabilir, bir ortaya gelip konuşması beklenir.
“örneğin Çavuşoğlu bundan bir sene kadar evvelce ne dedi? Belgrad’da koridorda Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad’la tesadüfen karşılaştığını söylemiş oldu. Tahminen son Birleşmiş Milletler toplantılarında da birbirlerine tesadüf ederler olmaz mı? Şayet orası şayet olmazsa, daha sonrasındaki birinci milletlerarası ortamda, onun marjında tahminen bir ortaya gelebilirler. Bunlar belirli olmaz. Bunlar, olayların, ortalarında yapılan görüşmelerin hangi seviyeye geldiği ile siyaseten ne kadar kabul edilebilir olduğuyla irtibatlı şeyler.”