Faruk Eczacıbaşı*
Sanayi çağından daha sonra gelen periyoda genelde verilen isim “bilgi çağı” oldu. 2000’li yılların başından beri kullanılan bu kavramın artık içinin boşaldığını düşünüyorum. Hem ortadan geçen müddet ortasında yerli yersiz hayli fazla kullanıldı hem “bilgi” sözünün manası değişti. Örneğin “yanlış bilgi” de aslında bilginin ta kendisi. Ben bugün bu çağa bir isim vereceksem “kırılım çağı” demeyi tercih ederim.
İngilizcede kullanılan “disruption” sözünü Google Çeviri “bozulma” diye çeviri ediyorsa da, bence yanlışsız söz “kırılım”. Ani bir değişimle savrulmakla eş manalı diyebiliriz.
Yaşadığımız pandemi aslında “kırılımların anası” oldu. Beklenmeyen bir biçimde geldi ve günlük hayatı savurdu. Sahip olduğumuz birfazlaca alışkanlığı hem kısa hem uzun periyotlu altüst etti. COVID büsbütün yok olsa bile, biroldukca alışkanlık farklılaşacak. Çalıştığımız ofislerle olan münasebetlerimiz, seyahat etme alışkanlıklarımıza kadar biroldukça değişiklik yaşayacağız.
Pandemi doğal tabiatın bir musibeti. esasen süratle gelişen teknolojinin gelişmesiyle ömrümüzde biroldukça farklı kırılımı bilerek yahut bilmeyerek yaşıyoruz. Akıllı cep telefonları yüzünden, başta müzik olmak üzere, birfazlaca sanayi form değiştirdi. 20’nci yüzyılın ikon şirketlerinden sinema üreticisi Kodak iflas etti. Her türlü mesajlaşmayı, fotoğraf çekmeyi yahut müzik dinlemeyi artık akıllı cep telefonumuzla yapıyoruz.
YouTube üstünden artık eğitim alınabiliyor. Uber, taksicilik alışkanlıklarını değiştirdi. AirBnB otelcilik kavramını savurdu. Tahminen de en değerlisi “sosyal medya”, hiyerarşik medyayı 10 yıl kadar kısa bir süre ortasında büsbütün köşeye sıkıştırdı. Blokzincir teknolojisi, finans dünyasını altüst etti. FitBit ve gibisi uygulamalarlarla sıhhat kavramı, tedaviden bakıma kayıyor. Sıhhat teknolojilerinde yaşanan öbür radikal kırılımları günlük hayatımızda görmediğimiz için fark etmiyoruz bile.
Başarılı bir kırılım teknolojisi yaratan şirketler, ekonomik piramidin en üstüne yerleşiyor. hayatımız kolaylaşıyor, ucuzluyor, rahatlıyor ve kalitesi artıyor. Lakin, unutmamamız gereken bir şey var: Toplumların tertibinin sağlanması için birtakım denetim düzenekleri var ki, onlar kırılım yaratan kavramlar üzere “kâr maksatlı” oluşturulmuyor ve bütün bu yenilikler bu altyapıların üstüne yük olarak biniyor. Örneğin Basın Kanunu, her biri düzgün berbat bir yorum müellifine dönüşen toplumsal medya kullanıcıları için kâfi olamıyor. Yahut blokzincir eserleri finans ve hukuk dünyasını zorluyor.
Bugün dünyanın neredeyse her tarafında yaşanan tansiyonun, yönetişim alt yapısıyla, kırılımlarla gitgide daha fazla dolan ve değişen teknolojinin getirdiği gelişmelerle kendini devamlı yenileyen kavramların uyumsuzluğu olarak görmekte fayda var. Dünyanın başka köşelerinde iktidarlar bu tansiyonla başa çıkamadığı için de gitgide hoyratlaşıyor.
Kırılımlar eski yapıyı yok etmiyor lakin seçenek yaratıyor. Öteki bir deyişle, her türlü kontrolün etrafından dolanan seçenekler ortasında yaşamaya başladık.
Seçenek yaratmak hem de kaçış yolu yaratmak demek. Tekno-sosyoloji gurularından Azeem Azhar’ın kelamıyla toplumlar normlar, kurallar, pahalar ve beklentilerle yönetilirler fakat bugün artık teknolojik gelişmeler kurulmuş yapıları sorgulatıyorlar. Sağlıklı idareler için ortak paydada anlaşmış, esnek ve sağlam toplum yapılarına muhtaçlık var.
30 yıl kadar evvel internetin ömrümüze girmesiyle globalleşmenin vazgeçilmez yoluna girdik. Her ne kadar “neoliberal küreselleşme”ye kırmızı ışık yakılıyorsa da, şayet dünyanın rastgele bir köşesinde birinin nezle olmasından dünyanın öbür ucunda birisi anında haberdar oluyorsa globalleşmenin aslına bakarsanız önüne geçemiyorsunuz demektir.
Ne kadar sıkarsanız sıkın, dikiş bir yerlerden patlıyor demektir. Sorumluluk taşıyan önderlerin bunu bilmelerinde fayda var.
* Türkiye Bilişim Vakfı Lideri Faruk Eczacıbaşı’nın bu yazısı, Capital mecmuasının Nisan ayı sayısından alındı.
Sanayi çağından daha sonra gelen periyoda genelde verilen isim “bilgi çağı” oldu. 2000’li yılların başından beri kullanılan bu kavramın artık içinin boşaldığını düşünüyorum. Hem ortadan geçen müddet ortasında yerli yersiz hayli fazla kullanıldı hem “bilgi” sözünün manası değişti. Örneğin “yanlış bilgi” de aslında bilginin ta kendisi. Ben bugün bu çağa bir isim vereceksem “kırılım çağı” demeyi tercih ederim.
İngilizcede kullanılan “disruption” sözünü Google Çeviri “bozulma” diye çeviri ediyorsa da, bence yanlışsız söz “kırılım”. Ani bir değişimle savrulmakla eş manalı diyebiliriz.
Yaşadığımız pandemi aslında “kırılımların anası” oldu. Beklenmeyen bir biçimde geldi ve günlük hayatı savurdu. Sahip olduğumuz birfazlaca alışkanlığı hem kısa hem uzun periyotlu altüst etti. COVID büsbütün yok olsa bile, biroldukca alışkanlık farklılaşacak. Çalıştığımız ofislerle olan münasebetlerimiz, seyahat etme alışkanlıklarımıza kadar biroldukça değişiklik yaşayacağız.
Pandemi doğal tabiatın bir musibeti. esasen süratle gelişen teknolojinin gelişmesiyle ömrümüzde biroldukça farklı kırılımı bilerek yahut bilmeyerek yaşıyoruz. Akıllı cep telefonları yüzünden, başta müzik olmak üzere, birfazlaca sanayi form değiştirdi. 20’nci yüzyılın ikon şirketlerinden sinema üreticisi Kodak iflas etti. Her türlü mesajlaşmayı, fotoğraf çekmeyi yahut müzik dinlemeyi artık akıllı cep telefonumuzla yapıyoruz.
YouTube üstünden artık eğitim alınabiliyor. Uber, taksicilik alışkanlıklarını değiştirdi. AirBnB otelcilik kavramını savurdu. Tahminen de en değerlisi “sosyal medya”, hiyerarşik medyayı 10 yıl kadar kısa bir süre ortasında büsbütün köşeye sıkıştırdı. Blokzincir teknolojisi, finans dünyasını altüst etti. FitBit ve gibisi uygulamalarlarla sıhhat kavramı, tedaviden bakıma kayıyor. Sıhhat teknolojilerinde yaşanan öbür radikal kırılımları günlük hayatımızda görmediğimiz için fark etmiyoruz bile.
Başarılı bir kırılım teknolojisi yaratan şirketler, ekonomik piramidin en üstüne yerleşiyor. hayatımız kolaylaşıyor, ucuzluyor, rahatlıyor ve kalitesi artıyor. Lakin, unutmamamız gereken bir şey var: Toplumların tertibinin sağlanması için birtakım denetim düzenekleri var ki, onlar kırılım yaratan kavramlar üzere “kâr maksatlı” oluşturulmuyor ve bütün bu yenilikler bu altyapıların üstüne yük olarak biniyor. Örneğin Basın Kanunu, her biri düzgün berbat bir yorum müellifine dönüşen toplumsal medya kullanıcıları için kâfi olamıyor. Yahut blokzincir eserleri finans ve hukuk dünyasını zorluyor.
Bugün dünyanın neredeyse her tarafında yaşanan tansiyonun, yönetişim alt yapısıyla, kırılımlarla gitgide daha fazla dolan ve değişen teknolojinin getirdiği gelişmelerle kendini devamlı yenileyen kavramların uyumsuzluğu olarak görmekte fayda var. Dünyanın başka köşelerinde iktidarlar bu tansiyonla başa çıkamadığı için de gitgide hoyratlaşıyor.
Kırılımlar eski yapıyı yok etmiyor lakin seçenek yaratıyor. Öteki bir deyişle, her türlü kontrolün etrafından dolanan seçenekler ortasında yaşamaya başladık.
Seçenek yaratmak hem de kaçış yolu yaratmak demek. Tekno-sosyoloji gurularından Azeem Azhar’ın kelamıyla toplumlar normlar, kurallar, pahalar ve beklentilerle yönetilirler fakat bugün artık teknolojik gelişmeler kurulmuş yapıları sorgulatıyorlar. Sağlıklı idareler için ortak paydada anlaşmış, esnek ve sağlam toplum yapılarına muhtaçlık var.
30 yıl kadar evvel internetin ömrümüze girmesiyle globalleşmenin vazgeçilmez yoluna girdik. Her ne kadar “neoliberal küreselleşme”ye kırmızı ışık yakılıyorsa da, şayet dünyanın rastgele bir köşesinde birinin nezle olmasından dünyanın öbür ucunda birisi anında haberdar oluyorsa globalleşmenin aslına bakarsanız önüne geçemiyorsunuz demektir.
Ne kadar sıkarsanız sıkın, dikiş bir yerlerden patlıyor demektir. Sorumluluk taşıyan önderlerin bunu bilmelerinde fayda var.
* Türkiye Bilişim Vakfı Lideri Faruk Eczacıbaşı’nın bu yazısı, Capital mecmuasının Nisan ayı sayısından alındı.